«ماتیک شاه عباسی» اثری است در قالب ناداستان طنز که بهصورت رسالهای فقهی-اجتماعی نوشته شده و ساختار آن شامل مقدمه، شانزده باب و خاتمه است. این کتاب در دورهٔ صفویه و در بستر تاریخی قرون ۱۰ تا ۱۲ هجری قمری نگاشته شده و با نگاهی انتقادی، رفتارها و باورهای زنان ایرانی را در زمینههایی چون آداب مذهبی، رسوم ازدواج، باورهای خرافی و مناسک روزمره بررسی میکند.
آقاجمالالدین خوانساری،ساختار کتاب بهگونهای است که هر باب به موضوعی خاص از زندگی زنان میپردازد؛ از وضو و غسل و تیمم تا نکاح، شب زفاف، زایمان، معاشرت با شوهر، تعویذ و چشمزخم و حتی طبخ غذاهای نذری. این کتاب نمونهای از طنز حکیمانهٔ ایرانی است که با زبانی گزنده و در عینحال سرگرمکننده، به نقد و بررسی جامعهٔ زنان و مناسبات خانوادگی و اجتماعی آنها میپردازد.
برشی از کتاب:
«بدان که اجماع فتوای زنان است که وضو و غسل واجب است مگر در چند موضع: وقتی که دست را حنا و نگار بسته باشند یا ابرو گذاشته باشند یا زرک بر ابرو چسبانیده باشند. در این صورت، ترک وضو و غسل واجب میشود و اکثر علمای مذکور نگار را تا سه روز ساقط میدانند و بیبی شاهزینب تا پنج روز یا شش روز وضو را ساقط میداند و همچنان، اگر قبلاز بستن نگار تا هفت روز وضو بسازند، حرام است و بعضی هم این کار را مکروه دانستهاند. اما غسل، هرگاه زنی جاریه در خانه داشته باشد و کسی از خویشان زن هم حاضر نباشد که از شوهر او مخبر باشد و زن شوهر را امین نداند که مبادا به حمام رود، شوهرش با جاریه مقاربت نکند، در این صورت ترک غسل کند تا مانع رفع شود. کلثومننه تا یک هفته را جایز دانسته و برخی بیشتر و بعضی کمتر گفتهاند و باجی یامن تا یک ماه هم اجازه داده؛ وی با او در این قول کسی موافقت ننموده و قول اول به احتیاط اقرب است. و دیگر؛ هرگاه تن زن پاره یا کهنه باشد و شوهرش وعده کرده بگیرد، مادامی که نگرفته است، غسل ساقط میباشد و این قول اجماعی است؛ اما خاله جانآقا و دده بزمآرا گفتهاند که اگر زن برادرشوهرش که او را جاری گویند، لنگ نو داشته باشد و شوهر برای او نگیرد، مادامی که شوهرش لنگ نگرفته باشد، غسل از او ساقط است و هرگاه غسل کند، فعل حرامی کرده باشد؛ و برخی این کار را مکروه دانستهاند.»
کتب دیگر آقاجمال الدین خوانساری
کتب دیگر انتشارات میخ
